برنامه ریزی شهری و منطقه ای

پدافند غيرعامل با مفهوم كلي دفاع دربرابرتهاجم ، بدون استفاده ازسلام ودرگيري مستقيم ، سابقه اي بس طولاني به قدمت حلقت انسان دارد.
شكل گيري تمدنهاي اوليه درجهان ، همواره با وقوع جنگ همراه بوده است . انسانها براي پيشگيري از حملات غافلگيرانه دشمن وتامين امنيت گروهي ، درغارها پناه مي گرفتند وبه منظور مقابله با دشمن به ساخت زره وسپر وايجاد برج وبارو وقلع هاي محكم ومرتفع و حفر خندق مبادرت مي كردند .
دفاع غيرعامل درجنگهاي امروزي براي مقابه با تهاجم دشمنان وكاهش خساراتهاي ناشي ازحمله هاي هوايي ، زميني ودريايي ، موضوعي بنيادي است كه وسعت وگستره آن تمام زير ساختهاي كليدي ، مراكز حياتي ، حساس ومهم نظامي وغيرنظامي كشور ، نظير پالايشگاه ها ، نيروگاهها ، بندرها ، فرودگاهها ، مجتمع هاي بزرگ صنعتي ، قرارگاه ومراكز عمده فرماندهي نظامي وهدايت وتصميم گيري هاي سياسي ، مراكز اصلي مخابراتي وارتباطي ، پل هاي استراتژيك ، صنايع نظامي ، پايگاههاي هوايي ، ايستگاههاي موشكي ، مراكز وايستگاههاي راديويي ، تلويزيوني ، انبارهاي عمده مواد غذايي ودارويي ، مراكز جمعيتي وقرارگاههاي تاكتيكي ، مقرهاي عمده آمادگي وپشتيباني و.. را دربرمي گيرد.
در راستای تحقق فرامین و رهنمودهای مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) در مورد اهمیت پدافند غیر عامل برای پایداری و ایمن سازی زیر ساخت های حیاتی ، حساس و مهم کشور در برابر تهدیدات خارجی و تاکیدات معظم له در اقدام بسیجی در پدافند غیر عامل به منظور استفاده از توان مندی های دستگاه و نهادهای اجرایی کشور در فرهنگ سازی پدافند غیر عامل و با عنایت به تعبیر خردمندانه فرماندهی معظم کل قوا حضرت امام خامنه ای عزیز (مدظله العالی) که پدافند غیر عامل را اولویت دانسته است ، کمیته پدافند غیر عامل دانشگاه با هدف آشنایی کارکنان و اعضاء هیات علمی نسبت به تهیه جزوه آموزشی " پدافند غیر عامل صول و ملاحظات " اقدام نموده است . یقیناً نظرات و پیشنهادات خوانندگان گرامی  ما را در تهیه محتوی های آموزشی بهتر و کاملتر در آینده رهنمون خواهد کرد.
 
 
 
 
 
پدافند غیر عامل در کلام امیر المومنین (ع)
هرگاه به دشمن رسیدید ، یا او به شما رسید ، لشکرگاه خویش  را بر فراز بلندی ها ، یا دامنه کوه ها ، یا بین رود خانه ها قرار دهید. تا پناهگاه شما ومانع هجوم دشمن باشد ، جنگ را از یک سو یا دو سو آغاز کنید ؛ ودر بالای قلّه ها وفراز تپّه ها ، دیده بان بگمارید ، مبادا دشمن از جایی که می ترسید یا از سویی که بیم ندارید ، ناگهان بر شما یورش آورد ! وبدانید که پیشاهنگان سپاه دیدبان لشکریانند ، ودیدبانان طلایه داران سپاهند .
از پراکندگی بپرهیزید ، هرجا فرود می آیید ، باهم فرود بیایید وهر گاه کوچ می کنید همه با هم کوچ کنید ؛ وچون تاریکی شب شما را پوشاند ، نیزه داران پیرامون لشکر بگمارید ، ونخوابید مگر اندک ، چونان آب در دهان چرخاندن وبیرون ریختن.
نهج البلاغه نامه شماره 11
پدافند غيرعامل دربيانات حضرت امام ( ره )
درهرشرايطي بايد بنيه دفاعي كشور دربهترين وضعيت باشد ، مردم درطول سالهاي جنگ ومبارزه ابعاد كينه وقساوت وعداوت دشمنان خداوخود را لمس كرده اند ، بايد خطر تهاجم جهانخواران به شيوه ها وشكلهاي مختلف را جدي بگيريد . به همه ملت بزرگوارايران ومسئولين عرض مي كنم چه درجنگ وچه درصلح بزرگترين ساده انديشي اين است كه تصوي كنيم جهانخواران خصوصا آمريکا و شوروي ازما واسلام عزيز دست برداشته اند . لحظه اي نبايد ازكيد دشمنان غافل بمانيم .
 
پدافند غيرعامل دربيانات مقام معظم رهبري ( حفظه ا.. )
 پدافند غيرعامل مانند شعله اي بلند شود .. اگر محافظت نظامي ( پدافند غيرعامل ) نباشد ، تمامي دستاوردهاي فرهنگي ، اقتصادي ، علمي وسياسي دريك نصف روز هدر مي رود . دفاع جزئي ازهويت يك ملت زنده است . هرملتي كه به فكر دفاع ازخود نباشد وخود را آماده نكند درواقع زنده نيست ، هرملتي كه اهميت دفاع را درك نكند به يك معنا زنده نيست . اين موضوع را قبلا هم ابلاغ كرده ايم والان هم تاكيد مي كنم كه بايد تدابير كارساز درباب پدافند غيرعامل را عملي كنيد .
رویکرد جامع به مقوله پدافند غیر عامل
با توجه به روند جنگ‌ها و شرايط حال حاضر دنيا( چه از لحاظ تكنولوژيكي و چه از لحاظ سياست‌هاي راهبردي) رويكردهاي زير برطرح پدافند غيرعامل حاكم است:
1- به عنوان يك فرض مسلم وقطعي، پرداختن و توجه ويژه به مقوله پدافند غيرعامل از لحاظ كمي و كيفي و بررسي سامانه‌هايي كه مي‌بايست مورد توجه پدافند غيرعامل قرار‌گيرند نقش مهم و ارزشمندي را در تعيين سرنوشت جنگ بر عهده خواهدداشت.
2- نظر به اهميت در خور توجه و بايسته پدافند غيرعامل و سامانه‌هاي آن، وحدت فرماندهي و هماهنگي در خصوص نحوه و چگونگي اجرا، هدايت و راهبرد عمليات استتاري در سطوح عمودي و افقي نيروهاي مسلح كشور و ساير منابع ملي، لازمه موفقيت در عمليات‌هاي پدافند غيرعامل و كارآمدي مديريت راهبردي اين نوع پدافند مبتني برشيوه‌هاي نوين است .
3- بدون شك پيشرفت‌هاي روز افزون در حوزه‌هاي ارتباطات، مخابرات و سيستم‌هاي شناسايي و جمع‌آوري اطلاعات، تغييرات قابل توجهي را در مكانيسم‌ها و سازوكارهاي حاكم بر فعاليت‌ها و چالش‌هاي نظامي و دفاعي بوجود آورده‌است. همچنين شرايط حاضر جهاني بسيار متغيير بوده و روند رو به رشد سيستم‌هاي مزبور بسيار شتاب‌آلود و سريع است.
4- از آنجا كه روش‌هاي طراحي، مراقبت و نگهداري، برنامه‌ريزي، ديسيپلين و توسعه ميداني در پدافند غيرعامل نوين با توجه شرايط و نحوه رويارويي و تقابل با دشمن از نظر سياسي و جغرافيايي متفاوت است، تنوع شرايط و راهكارها، انعطاف و پويايي مفهوم فرماندهي وكنترل عمليات پدافند غيرعامل را در پي دارد.
از عناصر و پارامترهايي كه در فرآيند برنامه‌ريزي براي مديريت، فرماندهي و كنترل مستقيم و غيرمستقيم پدافند غيرعامل مهم و تأثيرگذار هستند مي‌توان موارد زير را برشمرد:
ü    فرهنگ سازماني
ü    ساختار سازماني و سلسله مراتب فرماندهي
ü    سياست‌هاي راهبردي( استراتژي راهبردي و دكترين )
ü    امكانات موجود رزمي و پشتيباني
ü       سطح دانش و آگاهي فرماندهان
* تهديدات و پدافند غير عامل
جنگ يكي از عناصر پايدار تاريخ بشري است . به طوريكه جامعه شناسان آنرا به عنوان يك پديده و واقعيت اجتماعي قلمداد نموده اند . بشريت در طول 5 هزار سال تاريخ تمدن خود 14 هزار جنگ را ديده و در اين جنگها بيش از 4 ميليارد انسان جان باخته اند . گفتني اينكه در طول چند هزار سال تمدن بشري صرفاً 268 سال بدون جنگ و مناقشه بوده است ، در طي 45 سال ( از سال 1945 تا سال 1990) در كره زمين فقط 3 هفته بدون جنگ بوده است و اكثر اين جنگها در كشورهاي جهان سوم به وقوع پيوسته است .
در قرن بيستم بيش از 220 جنگ به وقوع پيوسته و بيش از 200 ميليون تلفات انساني داشته است .
ميهن اسلامي طي ساليان گذشته شاهد چهار جنگ مهم ( جنگ تحميلي ، جنگ اول خليج فارس ، جنگ افغانستان و جنگ آخر آمريكا و انگليس عليه عراق) بوده است و وقوع مناقشات و جنگهاي ديگري با اهداف ژئوپلتيك ، مهار ، محاصره و مقابله با انقلاب اسلامي جزء اهداف راهبردي استكبار جهاني مي باشد .
تجارب حاصله از جنگهاي گذشته خصوصاً هشت سال دفاع مقدس ، جنگ 43 روزه 1991 متحدين عليه عراق ( جنگ اول خليج فارس ) ، جنگ 11  هفته اي سال 1999 ناتو عليه یوگسلاوي ، جنگ اخير آمريكا و انگليس عليه عراق مويد اين نظر است كه كشور مهاجم جهت در هم شكستن اراده ملت و توان اقتصادي ، نظامي و سياسي كشور مورد تهاجم با اتخاذ  استراتژي انهدام مراكز ثقل ، توجه خود را صرف بمباران و انهدام مراكز حياتي و حساس مي نمايد .
انجام اقدامات دفاع غير عامل در جنگهاي نامتقارن  امروزي در جهت مقابله با تهاجمات خصمانه و تقليل خسارات ناشي از حملات هوايي و دريايي كشور مهاجم ، موضوعي بنيادي است كه وسعت و گستره ي آن تمامي زير ساختها و مراكز حياتي و حساس نظامي و غير نظامي ، سياسي ، ارتباطي ، مواصلاتي نظير بنادر ، فرودگاهها و پلها ، زير ساختهاي محصولات كليدي ، نظير پالايشگاهها ، نيرو گاهها ، مجتمع هاي بزرگ صنعتي ، مراكز هدايت و فرماندهي و جمعيت مردمي كشور را در بر مي گيرد تا حدي كه حفظ امنيت ملي و اقتصادي ، شكست ناپذيري در جنگ ، به نحو چشمگيري وابسته به برنامه ريزي و ساماندهي همه جانبه در موضوع حباتي دفاع غير عامل مي باشد.
مراكز حياتي ( Vital centers ) : مراكز هستند كه انهدام كل يا قسمتي ازآنها ، موجب بروز بحران وآسيبهاي جدي ومخاطره آميز درنظام سياسي ، هدايت ، كنترل و فرماندهي ، امورتوليدي واقتصادي ، پشتيباني ، ارتباطي ومواصلاتي ، اجتماعي ، دفاعي ، با سطح تاثيرگذاري سراسري دركشور مي شوند .
مراكز حساس ( Critical Centers ) : مراكز هستند كه انهدام كل يا قسمتي ازآنها ، موجب بروز بحران و آسيبهاي جدي ومخاطره اميز درنظام سياسي  هدايت ، كنترل و فرماندهي ، امور توليدي واقتصادي ، پشتيباني ، ارتباطي ومواصلاتي ، اجتماعي ، دفاعي با سطح تاثير گذاري منطقه اي دركشور مي شود .
مراكز مهم ( important Centers ) : مراكزي هستند كه انهدام كل يا قسمتي ازآنها ، موجب بروز آسيبهاي محدود درنظام سياسي ، هدايت ، كنترل وفرماندهي ، امورتوليدي واقتصادي ، پشتيباني ، ارتباطي ومواصلاتي ، اجتماعي ودفاعي ، با سطح تاثيرگذاري محلي دركشور مي شود .
 
معیارهای اولویت بندی مراکز ثقل:
یکی از مهمترین گام ها در فرآیند طرح ریزی واجرای اقدامات دفاع غیر عامل ، اولویت بندی میزان اهمیت مراکز ثقل می باشد که بر اساس مقادیر شاخصه های کمی وکیفی محاسبه واندازه گیری می گردد.
در ارزیابی مراکز ثقل هفت شاخصۀ اصلی که هریک دارای حوزه های فرعی نیز می باشد مورد استفاده قرار               می گیرد و مجموعه نمرات هفت شاخصه ، صد می باشد . در این ارزیابی مراکز ثقل براساس نمره ارزیابی اخذ شده در یکی از تقیسم بندی حیاتی ، حساس یا مهم قرار می گیرد.
 
ردیف
معیار
نمره ارزشیابی کمی
حوزه فرعی
1
اهمیت استراتژیک
50
پنج حوزه سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی ، نظامی ، فرهنگی واقتصادی
2
گسترۀ حوزۀ نفوذ
10
در حوزه جغرافیا
3
عمق تاثیر گذاری
10
در حوزه تامین نیازهای حیاتی وادارۀ کشور
4
انحصاری بودن یا امکان تجدید پذیری
10
چهار حوزۀ مکان ، تجهیزات ، تاسیسات ونیروی انسانی
5
امکان استفاده از خدمات جایگزین
5
یک حوزه
6
میزان ،نوع وپایداری تهدید
12
در حوزه میزان وپایداری تهدید ، نوع تهدید
7
ارزش اقتصادی مستحدثات وارزش ارزی ومالی
3
یک حوزه
 
·        استراتژي انهدام مراكز ثقل
صاحب نظران سياسي و نظامي آمريكا ، پس از تحمل شكست تاريخي خود در جنگ ويتنام ( 1973-1964) ، مطالعات و تحقيقات قابل توجه و مستمري را درجهت بررسي شكست خود در جنگ ياد شده و دستيابي با استراتژي و شيوه هاي موثر تر جنگ هاي هوايي نمودند . در سال 1988 سرهنگ هوايي جان واردن كتابي با عنوان نبرد هوايي را تهيه و تدوين نمود و در دهم آگوست 1991 با سمت مشاور نظامي امنيت ملي آمريكا ، نظريه خود را كه به " تئوري پنج حلقه واردن " مشهور مي باشد با پنتاگون و فرماندهان وقت نظامي ، ژنرال نورمن شوار تسكف و ژنرال كولين پاول ارائه نمود كه مورد قبول واقع گرديد .
تئوري ياد شده بر اين مبنا مي باشد كه " مهمترين وظيفه در طرح ريزي يك جنگ ، شناسايي مراكز ثقل كشور مورد تهاجم بوده و چنانچه اين مراكز با دقت لازم شناسياي و مورد هدف قرار گيرند ، كشور مورد تهاجم در اولين روزهاي جنگ طعم شكست نظامي را چشيده و در كوتاهترين مدت به خواسته هاي كشور مهاجم ( آمريكا ) تن در داده و تسليم خواهد شد " .
در تئوری واردن که به تئوری پنج حلقه استراتژیک واردن مشهور گردیده ودقیقاً مورد استفاده فرماندهان عملیاتی آمريكا و متحدين در جنگ 43 روزه 1991( جنگ اول خليج فارس ) ، مناقشه كوزوو ( جنگ 11 هفته اي سال 1999 ناتو عليه يوگسلاوي ) و جنگ اخير آمريكا و انگليس عليه عراق ( 2003) قرار گرفته است . مراکز ثقل هر کشور شامل پنج حلقه دوایر متحد المرکزی می باشد که مجموعاً ساختارهای اصلی قدرت هر کشور را تشکیل می دهند .
در تئوري مذكور ، مراكز تقل يك كشور ، به صورت سيستمي همانند يك بدن قلمداد گرديده و در صورت انهدام هر يك از مراكز تقل ، سيستم پيكره و كالبد كشور مورد تهاجم فلج گرديده و قادر به ادامه فعاليت و حيات نخواهد بود .
در این استراتژی هدف نهایی دشمن بر این است که کشور مورد تهاجم ، در سطوح سیاسی ، اقتصادی ، تولیدی ونظامی امکان انجام دادن هرگونه اقدامی به منظور جبران خسارات ، تغییر طرح ها وفراهم آوردن ضد حمله ویا مانند اینها را از دست بدهد ودر یک چار چوب زمانی فشرده ، حوادث مختلف ناگوار وپیچیده ای را برای او ایجاد نماید و اورا با اضافه بار ومعماهای  عدیده ای مواجه کند.
حلقه های استراتژیک:
1-حلقه اول رهبری ملی (National leadership)
2- حلقه دوم ، محصولات کلیدی (Key roduction)
3- حلقه سوم،زیر ساخت های حمل ونقل (In Frastructures)
4- حلقه چهارم ، جمعیت مردمی واداره ملی (Population & People will )
5-حلقه پنجم ، نیروهای عملیاتی (Field Forces)
حلقه های استراتژیک
حلقه
عناوین حلقه های استراتژیک
اهداف مورد حلقه
ملاحظات
مقایسه تطبیقی با اندام بدن
حلقه اول
رهبري ملي
رهبري سياسي ، مراكز اصلي تصميم گيريهاي كلان سياسي و نظامي (وزارتخانه – قرارگاه هاي عمده فرماندهي ، مخابرات راه دور ، مراکز وقرار گاه های عمده پلیس )، سازمان مرکزی صدا وسیما
با انهدام اهداف یاد شده ف سیستم عصبی تصمیم گیری کشور مورد تهاجم ، توانایی هدایت ، اداره ، کنترل وفرماندهی زیر مجموعه های مربوط را از دست می دهد
مغز و سيستم عصبي
حلقه دوم
محصولات كليدي
نيروگاههاي برق ، پالايشگاهها ، مراکز وصنايع سنگين تولید مواد خام ،پالایشگاه ها ومخازن سوخت ، صنايع تولیدی تجهیزات نظامی (صنایع دفاع ، دپوهاي مهمات )،نیروگاههای هسته ای ومراکز تحقیقات ذیربط، انبار هاي عمده مواد غذايي ، داروئي و شبكه آبرساني ، بانک ها ومراکز عمده مالی
با انهدام وتخریب این اهداف سایر ارگان ها وسازمان ها فلج گردیده وزیر ساخت های اقتصادی وعملیاتی وپشتیبانی متوقف می گردند.
سيستم هاضمه و گردش خون
حلقه سوم
زير ساختها
فرودگاهها ، راه آهن ، بنادر ، جاده ها ، پلها ، اتوبانهاي عمده ، شبكه هاي مخابراتي منطقه اي و محلي
 با انهدام این مراکز ، خطوط موصلاتی کشور مورد تهاجم ، قطع گردیده وامکان حمل ونقل ، کمک رسانی وپشتیبانی سلب می شود.
اندامهاي  حركتي                ( دست ، پا واستخوان عضلات )
حلقه چهارم
جمعيت مردمي و اراده ملي
انجام دادن عملیات روانی (Psyop) بر علیه مردم ونیروهای مسلح ( در یان حلقه به علت مخالفت افکار بین اللملی ، باید از بمباران مستیقم مردم غیر نظامی احتراز نمود وبه جای با انجام عملیات روانی از طریق پخش اعلامیه های مخرب روانی ، ایجاد شایعه ، راه اندازی رسانه های گروهی " ایستگاه های رادیویی وتلویزیونی ، جراید و ماهواره های طرفدار کشور مهاجم " روحیه مردم را تخریب نموده وضمن انهدام ایستگاه های رادیویی وتلویزیونی کشور مورد هجوم ، ارتباط نظام سیاسی را با محیط اجتماعی قطع نمود (( جنگ رسانه ای ))
در این حلقه موارد ذیل مورد توجه است:
*تبدیل خواسته آمریکا به خواست بین المللی وجهانی
*تخریب روحیه وحس فداکاری ، مقاومت ووفاداری مردم وکاهش آستانه مقاومت ملی کشور وناامید کردن مردم به هئیت حاکم
* ایجاد شکاف وفاصله بین نظام سیاسی وگرایش ها وارزش های اجتماعی جامعه
* ناکارآمد وبی خاصیت نشان دادن نظام حکومتی
* تغییر باورهای وارزش ها وبهم زدن وحدت ملی
روح و روان و اراده
حلقه پنجم
نيروهای عملياتي
سيستم هاي اعلام خبر راداري، مواضع و سايتهاي توپخانه اي و موشكي پدافند هوايي ، پایگاه هوایی ، پایگاههای موشکی زمين به زمين ، پايگاههاي دريايي و شناورها ، مراكز تعميراتي و انبارهاي قطعات يدكي ، يگانهاي عملياتي مستقر در خطوط مقدم ، مقرهای عمده نیروهای بسیج مردمی ، قرارگاههاي تاكتيكي و ...
با انهدام اهداف یاد شده وکسب برتری هوایی ، هواپیماها و هلیکوپترها تهاجمی با آزادی وابتکار عمل لازم ، عملیات هوایی را انجام می دهند وشرایط را برای انجام دادن عملیات زمینی واشغال کشور مورد تهاجم مهیا می کنند.
سلولهاي دفاعي بدن
 
 
تئوری 5 حلقه واردن
حلقه ها
عناوين
تجهیزات مورد هدف
حلقه اول
رهبري –فرماندهی وکنترل /ارتباطات)
تجهیزات رادیو وتلویزیون دولتی – مراکز تلفن – سیستم های ارتباطات ماهواره ای ومایکرویو – سیستم های کنترل وفرماندهی کلیدی ومهم – تجهیزات مخابراتی وقرار گاه ها
حلقه دوم
محصولات کلیدی
تجهیزات کنترلی ماشین ها- کامپیوترهای کنترل پردازش وتولید محصولات – تچهیزات بانک های اطلاعاتی ومالی – مراکز کنترل نیروگاه های برق- صنایع سنگین – پالایشگاه ها – صنایع تولید وتجهیزات نظامی
حلقه سوم
شبکه های موصلاتی ، حمل ونقل وارتباطات
تجهیزات هدایت ناوبری دریایی وبنادر ، مراکز علائم وکنترل راه آهن – مترو ، فرودگاه ها وهواپیماهای مستقر در آن ها- مراکز کنترل رایانه ای ، سیستم های حمل ونقل جاده ای
حلقه چهارم
اراده ملی – جمعیت مردمی
گیرنده های رادیو تلویزیون – کامپیوترهای خانگی – تلفن های همراه
حلقه پنجم
نیروهای نظامی وانتظامی
تجهیزات الکترونیکی ، ارتباطی ورایانه ای در مراکز کنترل وفرماندهی مناطق عملیاتی – تجهیزات وسیستم ها وهواپیماهای مستقر در پایگاه های شکاری – تجهیزات رادارها، موشک ها ومراکز پست فرماندهی در سیستم پدافند هوایی کشور
 
اهداف پدافند غير عامل:
1- كاهش قابليت‌ و توانايي سامانه‌هاي شناسايي، هدف يابي و دقت هدف‌گيري تسليحات آفندي دشمن.
2- بالا بردن قابليت‌ بقا، استمرار عمليات و فعاليت‌هاي حياتي و خدمات رساني مراكز حياتي، حساس و مهم نظامي و غير نظامي كشور در شرايط وقوع تهديد، بحران و جنگ.
3- تقليل آسيب پذيري و كاهش خسارت و صدمات تاسيسات، تجهيزات و نيروي انساني مراكز حياتي، حساس و مهم نظامي و غير نظامي كشور در برابر تهديدات و عمليات دشمن.
4- سلب آزادي و ابتكار عمل از دشمن.
5- صرفه جوئي در هزينه‌هاي تسليحاتي و نيروي انساني.
6- فريب و تحميل هزينه بيشتر به دشمن و تقويت بازدارندگي.
7- افزايش آستانه مقاومت مردم و نيروي خودي در برابر تهاجمات دشمن.
8-حفظ روحيه و انسجام وحدت ملي و حفظ سرمايه‌هاي ملي كشور.
9- حفظ تماميت ارضي، امنيت ملي و استقلال كشور.
اهميت پدافند غير عامل:
دفاع غيرعامل در واقع مجموعه تمهيدات ،اقدامات و طرح‌هايي است كه با استفاده از ابزار، شرايط و حتي‌المقدور بدون نياز به نيروي انساني به صورت خود اتكا صورت‌گيرد چنين اقداماتي از يك سو توان دفاعي مجموعه را در زمان بحران افزايش داده و از سوي ديگر پيامدهاي بحران را كاهش و امكان بازسازي مناطق آسيب‌ديده را با كمترين هزينه فراهم مي‌سازد. در حقيقت طرح‌هاي پدافند غيرعامل قبل از انجام مراحل تهاجم و در زمان صلح تهيه و اجرا مي‌گردند با توجه به فرصتي كه در زمان صلح جهت تهيه چنين طرح‌هايي فراهم مي‌گردد ضروري است اين قبيل تمهيدات در متن طراحي‌ها لحاظ گردند. به‌كارگيري تمهيدات و ملاحظات پدافند غيرعامل علاوه بركاهش شديد هزينه‌ها، كارآيي دفاعي طرح‌ها، اهداف و پروژه‌ها را در زمان تهاجم دشمن بسيار افزايش خواهد داد .
تجارب و شواهد ثبت شده در جنگهاي اعصار گذشته تاريخ بشري و قرن حاضر، نمونه هاي مستدل و انكار ناپذيري است كه اهميت حياتي پديده دفاع غير عامل را آشكار و ثابت مي‌نمايد، موارد مشروحه ذيل نمونه‌هاي بارزي از اين اهميت مي‌باشند.
1- بكار گيري اقدامات پدافند غير عامل، موجب زنده ماندن و ادامه حيات و بقاي نيروي انساني مي‌گردد كه با ارزش‌ترين سرمايه يك سازمان و قدرت ملي كشور مي‌باشد.
*هر كس نفسي را بدون حق قصاص و يا اينكه فساد و فتنه‌اي در روي زمين كند، به قتل رساند، مثل آن باشد كه همه مردم را كشته و هر كس نفسي را حيات بخشد (از مرگ نجات دهد)، مثل آنست كه همه مردم را حيات بخشيده (سوره مباركه مائده 32)
*نيروي‌هاي انساني بزرگترين سرمايه‌هاي يك سازمان، جامعه و كشور مي‌باشند و از دست رفتن نابهنگام يك انسان، بزرگترين زيان اجتماعي است كه به يك جامعه و كشور وارد مي‌شود.
2- دفاع غير عامل موجب صرفه جويي كلان اقتصادي و ارزي در حفظ تجهيزات و تسليحات بسيار گران‌قيمت نظامي نظير (هواپيماهاي شكاري و ترابري، سامانه هاي موشكي و پدافند هوايي و زمين به زمين، رادارها، شناورها، توپخانه صحرايي، تانكها و نفربرها و ... مي‌گردد.
*خريد و تهيه تسليحات نظامي در هر زمان و از هر جا امكان پذير نمي‌باشد.
*وجود حتي يك سلاح (تير بار، توپ، تانك، بالگرد، هواپيما، شناور، موشك‌ و ...) گاهي مي‌تواند سرنوشت يك نبرد را رقم زند.
*مكان يابي صحيح اوليه، مقاوم سازي و ايجاد استحكامات، استفاده مناسب از عوارض طبيعي و ساير اقدامات پدافند غير عامل مي‌تواند به نحوي موثر موجب صرفه جويي در بكار گيري سلاح‌ هاي كمتر پدافندي، نيروي انساني و هزينه‌هاي كلان تسليحاتي و سازماني گردد.
3- دفاع غير عامل، مراكز حياتي و حساس (اقتصادي، سياسي، نظامي، ارتباطي، مواصلاتي، پالايشگاهها، نيروگاهها، بنادر، فرودگاهها، مجتمع‌هاي صنعتي و ...) را در برابر حملات و بمباران‌هاي هوايي و حملات زميني دشمن حفظ نموده، خسارات و صدمات را تقليل و ادامه فعاليت و مقاومت در شرايط بحران و جنگ را ممكن مي‌سازد.
*رعايت پاره‌اي از اقدامات پدافند غير عامل در بعضي از مراكز حياتي و حساس كشور موجب مقاومت، پايداري و ادامه خدمات بهتر و آسيب پذيري كمتر آنها در برابر حملات و بمباران‌هاي هوايي دشمن در طول هشت سال دفاع مقدس بوده است (پالايشگاه اصفهان، سد و نيروگاه آبي دز) مصاديق بارزي از اين مدعاست.
*استراتژي و سياست تمركز زدايي كره شمالي در جهت حفظ مراكز حياتي و حساس، راهبرد عملي و مفيد و موثري با رويكرد دفاعي امنيتي فرا روي مسئولين و مبادي ذيربط كشور در طراحي، ساخت و احداث مراكز حيات و حساس كشور مي‌باشد.
4- اقدامات دفاع غير عامل موجب تحميل هزينه به دشمن مي‌گردد.
*انهدام اهداف مستحكم پراكنده و كوچك به مراتب مشكل‌تر و پر هزينه تر از انهدام اهداف نرم و سست و بدون حفاظ و متراكم و حجيم مي‌باشد.
*دشمن براي هدف‌گيري و انهدام اهداف مستحكم و پراكنده مي‌بايست هواپيماها، تسليحات و زمان بيشتري را صرف كشف و انهدام آنها نمايد و چنانچه خرج يك اقدام يا تهديد از دخل آن براي دشمن بيشتر باشد، تاثير بازدارنده‌اي در تصميم و عمل وي خواهد گذاشت.
5- دفاع غير عامل موجب حفظ نيروها براي ضربه زدن در زمان و مكان مناسب به دشمن و سلب آزادي و ابتكار عمل از دشمن و نيروي مهاجم مي‌شود.
6- فريب يكي از اصول دفاع غير عامل است، تهيه و ساخت ماكت‌هاي فريبنده و كاذب، يكي از اقدامات موثر دفاعي            غير عامل است كه در صورت استتار و اختفاء و پوشش اهداف حقيقي فوائد و نتايج مشروحه زير را دارد.
*انحراف دشمن از اهداف حقيقي و مهم به سمت اهداف كاذب و كم اهميت.
*تحميل هزينه بيشتر به دشمن.
*بيشتر نشان دادن توان خودي.
*تضعيف روحيه و تحليل انرژي دشمن.
*تقليل صدمات و خسارات تجهيزات، تاسيسات و تلفات نيروي انساني.
*غافلگير نمودن دشمن و سلب ابتكار عمل از وي.
*حفظ توان خودي جهت ادامه فعاليت، افزايش آستانه مقاومت و استمرار عمليات و خدمات.
7- در مقام مقايسه 3 عنصر (تهاجم، دفاع عامل و دفاع غير عامل) عنصر دفاع غير عامل، مخارج و هزينه‌هاي كمتري دارد و از نظر اخلاقي و بشر دوستانه و سياسي، مفهومي صلح دوستانه تر دارد. همچنين نيل به «دفاع غير عامل» در مقايسه با «دفاع عامل» ساده‌تر و سهل الوصول تر و با سياست خود كفايي و عدم وابستگي و استقلال كشورها موافق‌تر است.
8- پيشگيري بهتر از درمان و تصفيه آب در سرچشمه آسانتر از تصفيه در درياست.
*اقدامات دفاع غير عامل، فرآيند احتياطي و پيشگيرانه‌اي است كه الزاما مي‌بايست در زمان صلح شروع و تا پايان وقوع بحران و تهديد ادامه يابد، لذا رويكرد مديريتي و نحوه مقابله با آن، رويكرد پيشگيرانه به جاي مديريت آتش نشان و انفعالي مي‌باشد.
*مكان يابي صحيح اوليه، رعايت پراكندگي و آمايش دفاعي و سرزميني، احتراز از ساخت و احداث مجتمع‌هاي بزرگ و حجيم، مقاوم سازي و ايجاد سازه‌هاي امن از جمله اقدامات پيشگيرانه‌اي است كه مي‌بايست قبل از شروع ساخت و ساز مراكز حياتي و طرح هاي ملي جزء جدايي ناپذير و ضوابط الزام آور طرح‌هاي ياد شده قرار گيرد.
9- انجام اقدامات دفاع غير عامل در مراكز حياتي و حساس كشور، به دليل مشروحه ذيل موضوعي اجتناب ناپذير است.
*وجود شكاف فن آوري در سامانه ها و تسليحات پدافند هوايي عامل به علت پيشرفت سريع سامانه‌هاي آفندي و پدافندي و عدم امكان تهيه سامانه‌هاي مدرن پدافند هوايي بعلت هزينه‌هاي كلان و بي انتها بودن اين روند.
*آسيب پذيري سامانه‌هاي پدافند هوايي در برابر جنگ الكترونيك پيشرفته دشمن.
*غافلگير شدن سامانه‌هاي پدافند هوايي در برابر هواپيما‌هاي تهاجمي و موشك‌هاي كروز و بالستيك بعلت پرواز در ارتفاع پائين و استفاده از نقاط كور راداري، پرتاب موشك از ماوراء برد جنگ افزارهاي پدافند هوايي.
*برتري هوائي دشمن.
*عدم امكان پوشش كامل پدافندي مراكز حياتي و حساس و مهم و مراكز جمعيتي كشور به علت وسعت سرزميني و روند آمار افزايشي ساخت و احداث مراكز حياتي و حساس جديد.
*برابر آمار سرشماري سال 1378، تعداد شهرهاي كشور 600 و تعداد روستاها 6500 بوده است، پدافند هوائي مراكز حياتي و حساس موجود كشور در شهرها صرفا با توپ ضد هوائي 23 ميليمتري، نيازمند 240000 قبضه توپ، يك ميليون و دويست هزار نفر نيروي انساني (خدمه)، 30000 آتشبار و 750 گردان پدافند هوايي خواهد بود كه امكان تامين، تشكيل، سازماندهي و پشتيباني آن دور از دسترس مي‌باشد.
*محاسبه نمونه ياد شده صرفا يك نوع از تسليحات پدافند هوايي را مد نظر قرار داده و ساير رينگهاي تسليحات توپخانه‌اي راداري و موشكي پدافندي را منظور ننموده است.
*سخن و توصيه‌ ما به عزيزاني كه بعضا با نگاهي سطحي، غير عميق و غير جامعه و يك وجهي، اجراي اقدامات پدافند غير عامل از قبيل (مكان يابي صحيح اوليه، رعايت پراكندگي، استحكامات و سازه‌هاي امن و ... در ساخت و احداث مراكز حياتي حجيم و بزرگ و ...) را غير اقتصادي و هزينه بر مي‌دانند، اينست كه در محاسبات و تحليلهاي تك بعدي، به هزينه‌هاي مشروحه ذيل نيز نيم نگاهي نموده و پس از مقايسه‌اي عددي و واقع بينانه با يك داوري مجدد و نگاهي از بالا به پائين و كشور شمول و فراملي، هزينه بري اقدامات پدافند غير عامل را با ساير هزينه‌هائي كه در اثر بي‌توجهي به اقدامات پدافند غير عامل متصور و متحمل خواهد بود مقايسه نمايند.
الف- هزينه تهيه و خريد، تامين و پشتيباني تسليحات پدافند عامل در صورت عدم رعايت اقدامات پدافند غير عامل مضاعف مي‌گردد.
ب- هزينه توقف توليدات و چرخه اقتصادي و عدم النفع ناشي از بمبارانهاي مراكز حياتي و حساس آسيب پذير.
ج- هزينه‌هاي كلان بازسازي مجدد تاسيسات و تجهيزات مراكز حياتي و حساس منهدم شده.
د- هزينه تلفات نيروي انساني متخصص در مراكز حياتي و حساس كه بالاترين سرمايه هاي ملي كشور محسوب مي‌گردند.
ه- هزينه تعويق خود كفايي و وابستگي مجدد.
و- هزينه توقف خدمات رساني به مردم و تخريب روحيه و حساس فداكاري و مقاومت و وفاداري مردم، كاهش آستانه مقاومت ملي كشور و بهم زدن نظام اجتماعي و وحدت ملي.
ز- هزينه تهديد امنيت ملي و استقلال كشور.
10- نظريه‌هاي راهبردي و دكترين هاي دفاعي دال بر اهميت و لزوم توجه به دفاع غير عامل مي‌باشد.
*سون تزو مي‌گويد، كسي كه اولين ضربه را مي‌زند برنده نيست، بلكه كسي كه آخرين ضربه را تحمل مي‌كند برنده است و شكست ناپذيري مربوط به دفاع مي باشد.
*ايجاد پراكندگي در مراكز حياتي و حساس يكي از اصول مهم دفاع غير عامل جهت تقليل خسارات آنها در اثر تهاجمات هوائي و زميني دشمن مي‌باشد، سروانتس گفته‌اي شنيدني در اين خصوص دارد (اين به عهده انسان عاقل است كه امروز به فكر فردا باشد و تمام تخم مرغهاي خود را در يك سبد به مخاطره نيندازد).
*كلاز ويتس استراتژيست مشهور مي‌گويد حمله شكل بسيار ضعيف جنگ و دفاع شكل بسيار قوي آن است.
11- طبيعت مدرسه علم است، مطالعه طبيعت كه براساس نظام احسن خداوند حكيم مي‌باشد، پيامهاي مفيد، روشن و حكيمانه‌اي براي الگو برداري در جهت حفظ حيات و ادامه بقاء انسانها دارد.
از 6 سامانه دفاعي جانواران، پنج سامانه آن، سامانه هاي دفاعي غير عامل مي‌باشند.
1- استتار و پنهان سازي (پلنگ، زرافه، آفتاب پرست، خرس قطبي، سوسمار، ماهي مركب، ماهي مسطح).
2- حيله و فريب (گونه‌هائي از پروانه‌ها كه طعمي خوشمزه دارند براي فريب دشمنان خود را به رنگ پروانه بد مزه در مي‌آورند، چشم‌هاي كاذب و ترسناك بر روي گونه‌هايي از پروانه‌ها، خود را مرده جلوه دادن حيوان مادر براي فريب دشمن از شكار بچه‌هاي خود و ...)
3- مقاوم سازي (پوشش حفاظتي لاك پشت، صدف، حلزون و ...)
4- مكان يابي (درست كردن آشيانه در وسط شيارها، مرتفع ترين نقطه درختان و زير زمين)
5- حركت‌ و جابجايي (حركت و جابجا نمودن دائمي نوزاد توسط گربه سانان و گونه هاي ديگر به محض احساس تهديد و خطر).
6- جنگ و مبارزه (نبرد تن به تن با وسائل دفاعي نظير چنگ و دندان و نيش.) (دفاع عامل)
*جانداراني كه به مدد و حكمت لايزال الهي داراي ابزارهاي دفاع غير عامل از قبيل (استتار، اختفا، پوشش حفاظي، حيله و فريب، اعلام خبر، آشيان يابي مناسب و ...) مي‌باشند در برابر حملات، خطرات و تهديدات محيطي ايمني بيشتري دارند.
*مطالعات ساختار طبيعي و مهندسي فيزيولوژيك بدن انسان و جانداران مؤيد اهميت دفاع غير عامل مي‌باشد، براي مثال قرار گرفتن اعضاء حساس و با اهميت بدن نظير (مغز، چشم ، قلب، گوش، ريه و ...) در بهترين وضعيت و جالب‌ترين حفاظ، موجب حفاظت مناسب و ادامه بقاء و حيات مي‌گردد. به تعبيري، اعضاء حياتي و حساس مي‌بايست در بهترين مكان و مطلوب ترين پوشش حفاظي قرار گرفته و حفاظت شوند و اين تدبير را خداوند حكيم و فاطر در خلقت موجودات مقرر فرموده است.
  موضوعيت پدافند غيرعامل
بخشي از خسارات و صدمات وارده از حملات هوايي-موشكي، مربوط به اصابت بمب يا هر نوع پرتابه ديگري و ايجاد انفجار توسط آنها مي‌باشد. كه در لحظه وقوع حادث مي‌گردد و اغلب موارد، خسارات و صدمات مربوط به پيامدهاي اين حملات از خسارات ناشي از انفجار اوليه به مراتب بيشتر مي‌باشد و با رعايت اصول پدافند غيرعامل و اجراي طرح‌هاي مربوطه مي‌توان ضمن كاهش خسارات اوليه از بروز خسارات و صدمات بعدي جلوگيري نموده و يا تاثير آنها را تا حد بسيار زيادي كاهش داد.
اصول اوليه پدافند غيرعامل، ساده و تقريباً ثابت بوده ولي كاربرد اين اصول در موارد مختلف تفاوت داشته و در مواردي پيچيده و مشكل مي‌شوند.
اصول وملاحظات دفاع غيرعامل :
تجربيات حاصل از جنگ تحميلي و خسارت‌هاي وارده و ناشي از تهاجمات دشمن به تأسيسات نظامي و صنعتي از قبيل: كارخانجات توليد تسليحات نظامي، نيروگاه‌ها، پالايشگاه‌ها، محورهاي مواصلاتي، بيمارستان‌ها، پادگان‌ها و صنايع مادر، لزوم توجه به دفاع بهينه را كه تلفيقي از پدافند عامل و غيرعامل مي‌باشد بر همگان روشن ساخت. آنچه كه در اين ميان و در خصوص پدافند غيرعامل و اصول مرتبط با آن مد نظر است توجه به اين نكته اساسي است كه: در ساخت و راه‌اندازي پروژه‌ها و طرح‌هاي بزرگ و كلان اقتصادي باحجم سرمايه گذاري‌هاي انبوه نظير پالايشگاه‌ها، سدها، مجتمع‌هاي پتروشيمي، فرودگاه‌ها و غيره به اصول و مباني پدافند غيرعامل توجه اساسي به عمل نيامده‌است و از طرفي نيز بدون توجه به ملاحظات امنيتي و دفاعي سرمايه گذاري‌هاي كلاني در سطح كشور انجام‌گرفته و يا در حال انجام است. پروژه‌ها وتأسيسات اقتصادي و زيربنايي بدون رعايت و يا دخالت ملاحظات و ترتيبات دفاعي و امنيتي ساخته‌شده و يا توسعه يافته‌اند و به صورت يك هدف كاملا عريان و در عين حال قابل توجه و مورد علاقه دردسترس و يا تيررس دشمن وكشورهاي مهاجم قرار گرفته‌اند.
تأسيسات و ابنيه‌هاي فني در دو بخش نظامي و غيرنظامي بدون انجام مطالعات و بررسي‌هاي ژئوپلتيكي، طرح‌هاي آمايش سرزمين و طرح‌هاي آمايش دفاعي احداث گرديده و يا توسعه يافته‌اند. صنايع مادر و زيربنايي در كشور نيز به‌صورت يكپارچه و عظيم و در عين‌حال متمركز طراحي و راه‌اندازي شده‌اند و به مسأله بزرگ بودن اين قبيل صنايع در مقابل توجه به اصول و مباني پدافند غيرعامل از قبيل: كوچك سازي و پراكنده‌سازي توجه بيشتري معطوف شده‌است.
اصول دفاع غيرعامل:
اصول دفاع غيرعامل ، مجموعه اقدامات بنيادي وزيربنايي است كه درصورت بكارگيري مي توان به اهداف پدافند غيرعامل ازقبيل كاهش خسارات وصدمات ، كاهش قابليت وتوانايي سامانه هاي شناسايي وآشكارساز ، اهداف يابي ودقت هدف گيري تسليحات آفندي دشمن وتحميل هزينه بيشتر به وي نائل گرديد در پدافند غيرعامل، با سه نوع از پروژه‌ها مواجه هستيم، يا در حال مطالعه ، يا در حال ساخت و يا در حال بهره‌برداري هستند. آنجايي كه پروژه‌هاي در حال مطالعه هستند، مي‌توانيم در مباحثي چون مكان‌يابي مناسب كه يافتن عرصه امن در كشور است، پروژه را در برابر تهديد دشمن حفظ كنيم ، بحث مقياس آمايشي نيز در اينجا مطرح است مثلا براي ساخت پالايشگاه بايد، چه اندازه‌اي داشته باشد و كجا ساخته شود، ممكن است بخواهيم پالايشگاهي را كنار مرزها بسازيم، اما اين پالايشگاه از لحاظ حجم و اندازه بايد تعريف محلي و منطقه‌اي داشته باشد و مقياس ملي آن بايد در عمق مناسب كشور باشد.
دومين موضوع در مكان‌يابي، استفاده از عوارض طبيعي جهت كاهش آسيب‌پذيري است كه اگر به درستي انتخاب شود، باعث كاهش آسيب‌ها مي‌گردد.
سومين موضوع پراكندگي در سايت است، در ساخت پالايشگاه نبايد مخازن سوخت را در كنار هم و به صورت خطي بسازيم، كه با صدمه ديدن يكي از آنها باقي مخازن هم خود به خود آسيب ببينند، ممكن است عده‌اي بگويند كه در قبال آسيب ديدن تاسيسات نفتي نمي‌توان كاري كرد، خوشبختانه يك مبتكر ايراني با استفاده از آلياژ آلومينيوم، ماده‌اي را ساخته‌ كه مانع از انفجار مواد سيال مي‌شود. اين مواد را كه به صورت الياف بافته شده است مثلاً در باك موتور سيكلت تبعيه مي‌كنند و سپس با شليك گلوله آن را منفجر مي‌كنند، به خاطر وجود اين الياف، باك منفجر نمي‌شود، بلكه مانند شمع مي‌سوزد. مي‌توانيم به جاي مخازن فلزي از مخازن بتوني استفاده كنيم.با انجام اين اقدامات مي‌توانيم آسيب‌پذيري را از 100 درصد به 20 درصد برسانيم.
در قبال پروژه‌هاي در حال ساخت و يا بهره‌برداري هم مي‌توان دست به اقداماتي انجام داد، در پروژه‌هاي در حال ساخت، به ميزان پيشرفت پروژه نگاه مي‌كنيم اگر درحال مطالعه اوليه باشند و هنوز برخي از تاسيسات ساخته نشده باشند، با ارائه راهكارهايي موارد مرتبط را اعمال خواهيم كرد.
در پروژه‌هاي در حال بهره‌برداري نيز با مطالعه پروژه‌، قسمت‌هاي آسيب‌پذير را شناسايي كرده و تاثير آسيب را بر سازه به حداقل مي‌رسانيم.
 اين اصول عبارتند از :
1-    مكان يابي ( Site Selection)
2-    استتار ( Camouflage)
3-    اختفا ( Concealment )
4-    پوشش ( Cover)
5-    فريب ( Deception)
6-     پراكندگي ( Disipersion )
7-    تفرقه و جابجايي ( Separation )
8-    مقاوم سازي واستحكامات ( Hardening &fortification )
9-    اعلام خبر ( Eariy Warning )
 
ملاحظات :
الف- مكان يابي مطلوب را مي توان مهمترين اقدام پدافند غيرعامل دركاهش آسيب پذيري مراكز حياتي وحساس محسب نمود زيرا اگر درمرحله صفر پروژه طراحي ، احداث وتاسيس مراكز حياتي وحساس ، عوامل ومعيارهاي دفاعي وامنيتي ازقبيل حداكثر استفاده ازعوارض طبيعي ، آمايش سرزميني ، رعايت پراكندگي ، احتراز ازانبوه وحجيم سازي ، مقاومت سازي اوليه وبسياري ازفرصتهاي موجود دردسترس ،رعايت ، نظارت وكنترل گردد . ازبروز بسياري ازمشكلات بعدي نوعا پيچيده وهزينه برجلوگيري بعمل خواهد آمد .
ب – استتار comouflage
مفهوم كلي استتار هم رنگ و هم شكل كردن تاسيسات و تجهيزات با محيط اطراف مي‌باشد. استتار از موثرترين و متداول‌ترين روشهاي دفاعي غيرعامل در ارتش كلاسيك دنيا است.
در مبحث استتار دو نوع ديد از طرف دشمن مدنظر است 1- ديد هوايي 2- ديد زميني
عوامل مربوط به اجراي استتار عبارتند از: رنگ، سايه، بافت، زمين، جنس و مصالح و حرارت و ....
 
انواع استتار
1- استتار نوري 2- استتار حرارتي 3- استتار راداري 4- استتار راديويي (مثل ايجاد پارازيت يا ارسال فرامين كاذب) 5- استتار بصري 6- استتار صوتي 7- ضد الكترونيكي
ج) اختفا Concealment
اختفا يا پنهان كاري به كليه اقداماتي گفته مي‌شود كه مانع از قرار گرفتن تاسيسات و تجهيزات در ديد مستقيم دشمن گرديده و يا تشخيص تاسيسات و تجهيزات و همچنين آگاهي از انجام فعاليت‌هاي خاص را براي او غير ممكن و يا مشكل مي‌سازد.
 روش‌هاي اختفا عبارتند از :
الف- استفاده مناسب از عوارض زمين و احداث تاسيسات در محلي كه توسط دشمن به سهولت قابل تشخيص و رويت نباشد.
ب- عادي و غير مهم جلوه دادن تاسيسات با جدول‌بندي، درختكاري و ...
ج- جداسازي منطقي تاسيسات صنعتي كه به علت نوع فعاليت نمي‌توان آنها را به طور كلي دگرگون نمود. به نحوي كه تاثير زياد بر نوع فعاليت‌ها نگذارد.
د- حذف نقاط حياتي و حساس و مهم از روي نقشه‌هايي كه به دليل خاص بايد در رسانه‌هاي گروهي منعكس گردد.
هـ- نشان ندادن نماي خارجي تاسيسات حياتي و حساس در تلويزيون به خصوص در ارتباط با محيط اطراف و جاده‌ها
و- عدم درج آگهي در جرايد به گونه‌اي كه وقوع فعاليتي مهم در محدوده زماني و در موقعيت جغرافيايي مورد استفاده قرار گيرد.
ز- ايجاد تاسيسات در اعماق زمين و يا در دل كوه‌ها كه به اين ترتيب علاوه بر پنهان كردن آنها بحث استحكام كافي در مقابله با راكت، بمب و موشك را مي‌توان مطرح كرد.
ح- جابه‌جايي: از آن جايي كه تاسيسات صنعتي به صورت ثابت در نقطه‌اي مستقر مي‌شود و انتظار و تغييرات و تحولات دفعي از آنها نمي‌رود. چنانچه جمع‌آوري و نصب مجدد گونه‌هايي از صنايع تا حد لازم سهولت داشته باشد مي‌توان كالبد‌هاي مورد نياز را از نوع سبك و انعطاف‌پذير مانند چادر و يا سازه‌هاي سبك با قابليت مونتاژ و دمونتاژ آن انتخاب نمود و در مراحل زماني مختلف محل آن را جابه‌جا نمود.
 د)پوشش :ايجاد پوشش يك اقدام موقتي است كه با بالا رفتن شدت تهديد و احتمال حمله هوايي موشكي انجام شده و تا زماني كه احتمال حمله وجود دارد ادامه مي‌يابد. با اين عمل تاسيسات و تجهيزات يا مركز فعاليت از ديد خلبان يا حسگر نصب شده در سر بمب و موشك پنهان گرديده و هدف گيري و هدايت موشك و بمب‌هاي هدايت شونده از جمله بمب‌هاي ليزري ميسر نشده و يا دقت آنها كاهش مي‌يابد. پوشش مي‌تواند توسط دود ، بخار آب (غليظ) و يا با هوا كردن بادكنك و بالن ايجاد شود.
 انواع پوشش:
پوشش امنيتي: اقداماتي است كه عمدتاً در مورد تاسيسات ثابت به كار گرفته مي‌شود و فعاليت‌هاي مجازي يا غيرواقعي را براي دشمن تداعي مي‌كند.
پوشش فيزيكي: اصطلاحاً اقداماتي است كه موقتاً به صورت فيزيكي مانع از تشخيص هدف مي‌گردد. كه از جمله اين اقدامات مي‌توان به ايجاد پرده دود يا بخار غليظ اشاره كرد.
و) فريب و اختلال:  به مجموعه اقداماتي كه بتواند بازشناسي و توجه دشمن را از هدفهاي مورد نظر منحرف كرده و موجب گمراهي وي در تشخيص و هدف‌گيري شود، فريب و اختلال اطلاق مي‌شود.
 پراكندگي :پراكندگي عناصر كالبدي يكي از مباحث مهم پدافند غيرعامل محسوب مي‌گردد كه در كاهش خسارت ناشي از ايراد ضربه تخريبي دشمن بسيار موثر است و به عكس در صورتي كه دشمن در مراحل تهاجمي خود پيش از شناسايي حضور و با بازشناسي به مرحله نشانه‌روي و اصابت دست يابد تمركز عناصر كالبدي و حساس مجموعه مورد تهاجم موجب مي‌گردد عمليات تهاجمي با حجم كمتر و متمركز، بيشترين تخريب را به جا بگذارد.
ايجاد مجتمع‌هاي عظيم صنعتي،‌تاسيسات بندري وسيع، نيروگاه بزرگ و غيره در كشور كه ممكن است مورد حمله هوايي دشمن قرار گيرد به صلاح نيست.
در مورد مراكز موجود لازم است مطالعات صورت گرفته و در صورت امكان طرح‌هايي جهت انتقال تدريجي آنها به نقاط مختلف كشور تهيه شود تا با رعايت اصول پراكندگي در محل‌هاي جديد مستقر گردند.
 تفرقه Separation :منظور از تفرقه، جداسازي بخشي يا بخشهايي از تجهيزات، قطعات يدكي مواد و ساير وسائل و انتقال آنها به محلي غير از محل استقرار دائمي و نجات آنها از تاثير يك حمله هوايي موشكي احتمالي است. اين امر نبايد باعث توقف كامل فعاليت‌ها گردد.
 استحكامات:
در بحث پدافند غيرعامل استحكامات به سازه‌هاي موقتي اطلاق مي‌شود كه با توجه به شرايط و امكانات و ميزان اهميت و آسيب‌پذيري نقاط حياتي و حساس در محل‌هاي مناسب و اطراف تاسيسات ايجاد مي‌گردند تا مانع اصابت مستقيم موشك بمب يا تركش اين مهمات به تاسيسات و يا تجهيزات گرديده و اثرات تركش و انفجار را به طور نسبي خنثي نمايند. استحكامات به شكل زير طبقه‌بندي مي‌شوند:
1- خاكريز :چنانچه تجهيزات در فضاي باز چيده شده و يا درون ساختماني و با مقاومت مصالح معمولي قرار گرفته باشند با ايجاد خاكريز با ارتفاع و قطر مناسب مي‌توان در مواردي مانع اصابت مستقيم بمب و موشك به تاسيسات و تجهيزات گرديده و در اكثر موارد مسير تركش و موج انفجار به طرف تاسيسات را سد كرد.
2-كيسه شن :در صورتي كه فضاي لازم براي ايجاد خاكريز با شيب مناسب وجود نداشته باشد. با چيدن گوني‌هاي پر از شن و ماسه در چندين رديف و روي هم مي‌توان به نتايج مورد نظر براي حفظ تاسيسات دست يافت.
علاوه بر محصور كردن تاسيسات و تجهيزات مي‌توان از كيسه شن به عنوان پوشش محافظتي نيز استفاده كرد (مثل: لوله‌هاي زميني انتقال نفت....
 3- دال بتني، شبكه شن و يا استوانه بتني
استفاده از اين وسائل زماني توصيه مي‌شود كه تداوم تهديد محتمل باشد.
 4-ديوار كشي :ايجاد ديوار احتياج به بررسي كارشناسي داشته و قطر و ارتفاع آن با توجه به مقاومت مصالح به كار رفته بايد محاسبه شود. ديوار كشي شامل آجر چيني، سنگ چيني، ايجاد بلوك‌هايي با سيمان مسلح و يا استفاده از بلوك‌هاي پيش ساخته مي‌باشد. ديوار كشي بهتر است در قطعات مجزا و كنار هم صورت گيرد.
 ايجاد سازه‌هاي امن و مقاوم‌سازي
طراحي و احداث تاسيسات حياتي و حساس به گونه‌اي كه به طور كلي در مقابل اصابت مستقيم بمب و موشك مقاوم باشند در خيلي از موارد اصولاً عملي نبوده و به صرفه و صلاح نيز نمي‌باشد. زيرا هزينه ايجاد و تاسيسات با چنين مشخصاتي ممكن است به مراتب پيش از كل تجهيزات مربوطه باشد.
در اكثر موارد اصلاح بر اين است كه اجزا مستقل تاسيسات و تجهيزات كه اصابت احتمالي بمب موشك موجب از كار افتادن تجهيزات و توقف فعاليت بخشي از مجموعه گرديده اما خسارت جانبي زيادي به بار نمي‌آورد تنها در مقابل موج انفجار و تركش بمب موشك محافظت شوند ولي بخشهايي از مجموعه كه صدمه ديدن آنها موجب از كار افتادن كل سيستم و وقفه كامل يا نسبي در انجام فعاليت مي‌گردد با مقاومت كافي اصابت بمب ساخته شوند.
چنانچه تاسيسات حياتي و حساس كه احتمالاً در فهرست هدف‌هاي دشمن قرار دارند فاقد مقاومت كافي در مقابل اصابت مستقيم بمب، موشك بوده و يا موج انفجار ناشي از اصابت، بمب موشك در نزديكي تاسيسات را نتواند تحمل نمايند.مي‌توان با اجراي طرح‌هاي خاص مهندسي، مقاومت بناي آنها را افزايش داده و احتمالاً به حد مطلوب رسانيد.
اعلام خبر(Early Warning):
آگاهی وهشدار به نیروهای خودی مبنی بر اینکه وقوع عملیات تعرضی دشمن نزدیک است .امکان دارد این هشدار که برای آماده شدن است چند  دقیقه ، چند ساعت ، چند روز یا زمانی طولانی تر از آغاز مخصمات ، اعلام شود .تجهیزات و وسایل اعلام خطر رادار، دیده بانی ، آژیر ، پیام ها وآگهی های هشدار دهنده است.
 آموزش و فرهنگ سازي: مسئولين تصميم‌گيرندگان و كليه افرادي كه به نحوي در سياستگذاري تهيه اجراي طرح‌هاي پدافندي غيرعامل سهمي مي‌باشند. لازم است متناسب با نياز از آ‌موزش‌هاي لازم برخوردار گردند. ارائه آموزش با تشكيل دوره‌هاي آموزشي مختلف، در مراكز آموزش نظامي و غيرنظامي ميسر مي‌باشد.
پنگاهگاه‌ها و جان پناه:
پناهگاه‌هاي به مكاني اطلاق مي‌گردد كه در مقابل اثرات حملات هوايي-موشكي نسبت به ساختمان‌هاي معمولي و يا فضاي باز از امنيت بيشتري برخوردار باشد.
پناهگاه‌ها بهتر است در نزديكي محل‌هاي تجمع افراد باشد و بهتر است در فاصله مناسب از تاسيسات و با استحكام مورد نظر جهت مقاومت در مقابل اصابت مستقيم بمب موشك و يا موج انفجار اتخاذ گردد.
پناهگاه‌ها بايد مجهز به هواكش، سيستم تهويه طبيعي و يا مصنوعي، سيستم روشنايي و برق اضطراري، وسائل كمك‌هاي اوليه،آب و غذا، وسائل كنار زدن آوار و راه‌هاي ورود و خروجي متعدد به خارج از محوطه پناهگاه باشند.
جان پناه: چنانچه ساختمان محل فعاليت داراي مقاومت كافي در مقابل موج انفجار و تركش نبوده و تجهيزات و وسائل به كار رفته در تاسيسات خود خطر آفرين باشند و در مواردي كه تاسيسات خود هدف حمله هستند با شنيدن صداي آژير بايد به محل امن‌تر رفت.
جان پناه مي‌توان يك سنگر بتني سرپوشيده، سنگر معمولي با ديواره آجري يا حتي خاكي باشد كه افراد بتوانند با رفتن درون آن و نشستن روي پاهاي خود يا روي سنگر در معرض اصابت تركش قرار نگيرد.
دسترسي‌ها:  دسترسي‌ها به معني راه‌ها و فضاهاي عبوري و ارتباطي است و در انواع و مقياس‌هاي مختلف قابل طرح است. خطوط ارتباطي يك موضع به محيط بيروني بايد تابع ضوابطي باشد كه خصوصيات تهديدات منجر به اختلال در تردد و يا حذف تردد شود.
موانع
كليه عواملي كه نفوذ حضور دشمن را در محدوده مورد نظر مشكل نمايد موانع نام دارد. انواع موانع عبارتند از:
الف- فاصله: يك اصل كلي آن است كه هر چند فاصله سوژه از مبدا تهديد و تهاجم بيشتر باشد از ايمني بيشتري برخوردار است، زيرا طي كردن فاصله با به كارگيري هر نوع شي تهاجمي اعم از موشكي،‌ هوايي و زميني، مستلزم برنامه‌ريزي دقيق‌تر و به كارگيري سلاح و تكنولوژي كارآمدتر و هزينه گزاف‌تر و در عين حال خطرپذيري بيشتر است.
 ب- توپوگرافي :به معني پستي و بلندي‌هاي زمين مي‌باشد در صورت وجود ناهمواري در مسير نقاط مورد نظر علاوه بر خود اين ناهمواري‌ها باعث دشواري حركت مهاجم به خصوص نيروي زميني مي شوند در عين حال امكاناتي را جهت به كارگيري تدافعي فراهم مي‌نمايد.
ج- زيستگاه‌ها :در هر منطقه كه توده‌اي از كالبد معماري و تجمع نيروي انساني وجود داشته باشد دليل استحكامات متنوع و پيچيدگي كالبدي و ساير امكانات و از طرفي عدم شناخت دقيق دشمن از ميزان و مكانيزم مقاومت‌هاي احتمالي همواره نوعي احتياط و ترديد وجود داشت و اين امر خود به مثابه وجود قابليت‌هاي پيشگيرانه مي‌باشد.
د- آبهاي سطحي:شامل نهرها، رودها، كانال‌ها، درياچه‌ها و حوضچه‌هاي طبيعي، مصنوعي، تالاب‌ها و بركه‌هاي سطوح زير كشت غرقابي مانند برنج و نيشكر مي‌باشد كه استعداد مانع بوده را در مقابل هجمه‌هاي تصرف زميني دارند.
 
 سيستم‌هاي رديابي و اعلام خطر
بخشي از اقدامات پدافند غيرعامل و هوايي نظير ايجاد پرده پوششي اقدامات درون سازماني به منظور آماده نمودن محيط جهت ترك فعاليت استفاده از جان پناه و پناهگاه‌ها و غيره اندكي قبل از وقوع حملات هوايي موشكي صورت مي‌گيرد. و بنابراين كليه افراد بايد در زمان به نحوي از وقوع اين حملات مطلع گردند.
مهمترين اقدام برقراري سيستم اعلام خطر در نقاط حياتي و حساس با تشكيل يك مركز اعلام خطر و گماردن يك نفر مسئول در هر زمان و استفاده از بلندگو، آژير و خطر و غيره مي‌باشد.
اصول بنيادي دفاع غيرعامل :
سه اصل بنيادي دفاع غيرعامل عبارتند از :
الف – مكاني يابي ( Site Selection )
ب- انضباط استتار ( Camouflage Construction )
ج – احداث و ایجاد استتار
 
الف- مكان يابي
مكان يابي انتخاب بهترين ومطلوب ترين نقطه ومحل استقرار است به طوري كه پنهان ومخفي نمودن نيروي انساني وسايل وتجهيزات وفعاليتها را به بهترين وجه امكان پذير سازد . بنابراين اگرمكان يابي به خوبي انجام شود بكارگيري واستفاده ازوسايل وابزارمصنوعي براي استتار واختفا ضرورتي پيدا نمي كند يا اين ضرورت به حداقل ممكن كاهش خواهد يافت .
تجربه نشان داده است كه مكان يابي صحيح ومطلوب مي تواند مقدار بسيار زيادي ازمعضلات ومشكلات استتارواختفا راحل وفصل نمايد . ضمن آنكه تهديدات وآسيب پذيري هاي احتمالي را نيز كاهش مي دهد .
نگاهي اجمالي به آشيانه يابي پرندگان وحيوانات ومكاني يابي صحيح اوليه بعضي مراكز حساس ( نظامي ، اقتصادي ، ارتباطي ونيروگاهها و.. ) مويد اين نظر است كه مكان يابي صحیح فوايد مشروح ديل را دربردارد :
r    آسيب پذيري را تاحد بسيار زيادي كاهش مي دهد .
r    وضعيت پدافندي مناسبي ايجاد مي كند .
r    دشمن را درحمله با مشكل ومحدوديت مواجه مي كند وموجب سلب ابتكار عمل از وي مي گردد .
r    نياز به تسليحات پدافندي را كاهش مي دهد .
r    صرفه جويي چشمگيري را درحفظ سرمايه هاي ملي بدنبال دارد .
توضيح اينكه اثرات تخريبي حملات وبمبارانهاي هوايي دشمن درجنگ تحميلي به مراكز حياتي وحساس ( مانند پالايشگاه آبادان ، سايت CRC دهلران ، پالايشگاه اصفهان ، نيروگها آبي سد دز ، مركز مخابرات ماهواره اي شهيد قندي و.. ) نتايج متفاوتي داشته است كه يكي از عوامل عمده آن وضعيت وموقعيت مكاني مناسب يا غيرمناسب اين مراكز بوده است. جا دارد ضمن برنامه ريزي لازم در رفع نواقص تاسيسات ومراكز حياتي وحساس احداث شده قبلي درمكاني يابي مراكز حياتي وحساس آتي كه با سرمايه هاي كلان وهنگفت احداث خواهند شد به اساسي ترين اصول دفاع غيرعامل يعني مكان يابي توجه وعنايت ويژه اي مبذول شود وصرفا پس از حصول اطمينان ازموضوع ياد شده ، اقدامات بعدي ساخت وساز صورت پذيرد .
 
سه ركن عمده وتعيين كننده درمكان يابي به شرح ذيل است :
-ماموريت
- پراكندگي 
- شكل عوارض ومحيط
ماموريت ( Mission ) : ماموريت مهمترين وبرترين نقش را درمقايسه با عوامل ديگر مكان يابي دارا مي باشد . چه بسا محل وموقعيت براي استقرار يك واحد نظامي يا غيرنظامي ازنظر داشتن استتار، اختفا و پوشش بهترين حالت و شرايط ممكن را داشته باشد ولي امكان انجام دادن ماموريت درآن محل نباشد .
براي مثال نيروگاه اتمي ، سايت رادار اعلام خبر وموضوع توپخانه پدافند هوايي داراي ويژگي هاي خاصي مي باشند كه نقش تعيين كننده اي درانتخاب محل استقرار آنها براي امكان انجام ماموريت ايفا مي كند . براي مثال درصورتي سايت راداري مي تواند ماموريت مربوط را انجام دهد كه دربلند ترين نقطه منطقه مورد نظرمستقر گردد ( براي كاهش زاوياي كور راداري ) و حال چنانچه سايت رادار را درته دره اي كه داراي بهترين عوارض طبيعي جلوگيري ازآسيب رساندن توسط حملات دشمن مي باشد مستقر گردد به علت ممكن نبودن اجراي ماموريت تلاش واقدامي بي فايده خواهد بود .
پراكندگي ( Dispersion ) : لازمه رعايت اين عامل ، اندازه ، وسعت ومساحت مورد نياز يك موضع يا محل استقرار    مي باشد . بنابراين اگر وسعت محل انتخاب شده به اندازه اي باشد كه امكان پراكندگي را فراهم نسازد ، حل وموضع خوبي براي استقرار وانجام عمليات واجراي ماموريت نخواهد بود .زيرا محل انتخاب شده به علت متراكم شدن تجهيزات وتاسيسات به يك هدف آسيب پذير مبدل خواهد شد.
شكل عوارض ومحيط ( Terrain pattrn ) : هرعارضه ومحيطي ، شكل وساختار خاصي را دارد كه آن را ازساير محيطها متمايز مي سازد وهرگونه تغيير شكل درمحيط نشان دهنده نوعي فعاليت وحضور نيروي انساني درآنجاست وهرگونه ساخت وساز واحداث جديد كه فاقد هماهنگي با محيط اطراف باشد ، سريعا موجب شناسايي وآشكارشدن فعاليت وبالارفتن حساسيت دشمن به آن محل مي گردد . تاسيس واحداث يك ساختمان آجري يا دپوي پشتيباني دريك منطقه روستايي كه داراي خانه هاي گلي ، اصطبل ، مزارع كشاورزي وجاده هاي خاكي است ، بلافاصله موجب جلب توجه دشمن مي گردد .
ب- انضباط استتار :
دومين اصل وشرط دستيابي به استتار وموفقيت درآن رعايت شديد قاطع ودقيق انضباط استتار به صورت فردي و گروهي است .
انضباط استتار اجتناب ازكارهايي است كه ظاهر طبيعي يك منطقه را تغيير داده يا موقعيت عده ها وتجهيزات را بدون اينكه حتي ديده شوند براي دشمن آشكار مي سازد .
موارد جالب توجه دراين باره به شرح ذيل است :
1-    ازهرگونه فعاليتي كه موجب مشخص ونمايان شدن موضع ، محل ، تجهيزات وتغيير شكل ظاهري وطبيعي يك محل يا آشكارشدن وجود فعاليتي دريك مكان مي گردد بايد اجتناب نمود .
2-    اگر فقط يك سرباز هم ازقوانين استتار درخصوص ايجاد نكردن صدا يا مخفي ماندن وحركت ننمودن تخلف وسرپيچي نمايد كليه كوشش هاي گروهي واحد نظامي با شكست مواجه خواهد شد.
3-    بدون شك هرگونه بي توجهي واهمال كاري موجب آشكار وكشف شدن محل وموقعيت شما توسط دشمن خواهد شد .
4-    رعايت سكو راديويي وراداري از موارد بسيار مهمي است كه بايد به آن توجه كرد .
 
 
مهمترين مشكلات و چالش‌هاي فراروي پدافند غيرعامل
مشكل باورهاي فرهنگي يكي از مهمترين مشكلات است، بايد مردم و مسئولان به اين باور برسند كه «ما مي‌توانيم» در برابر دشمن بايستيم.«سون‌ تزو» استراتژيست مشهور چيني مي‌گويد: اگر طالب صلح هستي بايد آماده جنگ باشي.
اگر آرامش و صلح را مي‌خواهيم بايد خود را براي شرايط جنگي هم آماده كنيم بايد آسيب‌پذيري‌هايمان را كاهش دهيم به طوري كه بتوانيم در برابر تهديد پايداري كنيم. دشمن بايد بفهمد كه با اعمال تهديد نمي‌تواند سيستم را به هم بريزد و اگر به اين نتيجه برسد موجب بازدارندگي مي‌شود.
دومين مشكل، نبود دانش فني پدافند غيرعامل است به دليل طبقه‌بندي بودن اين بحث با مشكلاتي مواجه هستيم ،البته با تلاش زياد مي‌توان به نتايجي دست يافت. مشكل سوم هم نبود مشاور فني است، مشاور بايد سياست‌ دفاعي كشور را به فرمول‌هاي رياضي مهندسي تبديل كند و چگونگي آسيب‌پذيري را از لحاظ فني در هر دستگاهي براي كميته پدافند غيرعامل مطالعه كرده و راهكار ارائه دهد.
آخرين و مهمترين چالش ما بودجه است، زيرا از اين به بعد براي عملياتي كردن طرح‌ها و برنامه‌هايمان و اجرايي كردن آنها بودجه مناسبي را مي‌خواهيم .
حوزه هاي پدافند غيرعامل :
محورهاي هاي كلان تأثيرگذار بر پدافند غيرعامل در سطح ملي  شامل موارد ذيل مي‌باشد
ü     حوزه حمل و نقل و ارتباطات
ü     حوزه دارو، غذا، آّب و بازيابي نيروي انساني
ü     حوزه انرژي
ü     حوزه رسانه‌ها و تبليغات
ü     حوزه مخابرات
ü     حوزه صنايع
ü     حوزه مالي و اقتصادي
ü     حوزه ديپلماسي و امنيت
ü       حوزه دفاع
كميته پدافند غيرعامل از چه زماني شروع شد؟
قبل از انقلاب سازماني با عنوان سازمان دفاع غيرنظامي وجود داشت كه سه دسته ماموريت را برعهده اين سازمان بود؛ ماموريت اول اين سازمان، هدايت،كنترل و پشتيباني از مردم حين حوادث و بلاياي طبيعي است. ماموريت دوم كمك امداد و نجات در حوادث و دسته سوم كاهش آسيب‌پذيري‌هاي كشور در برابر تهديدات خارجي بوده است. بعد از پيروزي انقلاب اسلامي، اين سازمان منحل شد و ماموريت‌هاي آن به بسيج واگذار گرديد. گرچه در اين زمينه هم دقت لازم نشد و به كاركردهاي بسيج هم توجه نكردند.اما بعد از اينكه موضوع مطالعه شد، با سه موضوع كه هر كدام سه عرصه مجزا از هم داشت مواجه شدند، هر كدام از اين عرصه‌ها به يك پشتيبان نياز داشت. بخش كاهش آسيب‌پذيري‌ها با بخش دفاع ارتباط دارد، چون بايد با تهديدات خارجي سنجيده شود كه از وظايف نيروهاي دفاعي كشور است. بخش مديريت بحران، از وظايف دولت به شمار مي‌رود كه در وزارت كشور و ستاد حوادث غيرمترقبه شكل مي‌گيرد و اداره مردم هم به بسيج واگذار شد. بعد از انقلاب اين سه دسته ماموريت بين گروه‌ها و سازمان‌هاي مختلف دست به دست شد. تا اينكه بسيج بعد از تجربه در اين عرصه متوجه شد كه اين كار با بسيج و فعاليت‌هايش سنخيت ندارد،به همين دليل بحث بلاتكليف ماند. وزارت كشور هم متولي مديريت حوادث طبيعي است. دفاع غيرنظامي و كاهش آسيب‌پذيري زير ساخت‌هاي اساسي كشور در برابر تهديدات خارجي و پايدار سازمان ملي، كه با تهديد سر و كار دارند و اين موارد با بخش دفاعي كشور سر وكار دارد در مقطعي به سازمان مديريت و برنامه‌ريزي واگذار شد كه بعد از دو سال نتوانست كاري انجام دهد،به همين دليل موضوع به شوراي عالي امنيت ملي محول شد، كه دراينجا هم بحث متولي جدي پيدا نكرد. در مرحله بعد با فرمان مقام معظم رهبري اين وظيفه به ارتش واگذار شد، كه در نهايت به نتايج مطلوبي دست نيافتند.
سپس كار به قرارگاه پدافند هوايي كشور و سازماني كه وظيفه پوشش هوايي كشور را دارد، واگذارشد اما همچنان نتايج رضايت بخش نبود. در سال 82 مقام معظم رهبري با صدور فرماني، اين وظيفه را به ستاد كل نيروهاي مسلح واگذار كردند. اين ستاد، سياست دفاعي كشور را نهايي و مديريت مي‌كند، در نتيجه بر اساس فرمان رهبري كميته دائمي پدافند غيرعامل كشور تشكيل شد.
كميته پدافند غير عامل ویا سازمان پدافند غيرعامل
در ابتدا به دليل آئين‌نامه‌اي كه در دولت تصويب شد، كميته‌ي مشتركي بين دولت و بخش دفاع تشكيل شده بود، بعد از اينكه آئين‌نامه اجرايي در هيئت دولت به تصويب رسيد،كميته دائمي پدافند غيرعامل كشور تشكيل شد، به شكلي كه رئيس دستگاه مربوطه، نماينده دولت، نماينده قرارگاه پدافند هوايي كشور و رئيس كميته پدافند غيرعامل كه توسط ستاد كل نيروهاي مسلح منصوب مي‌شود، اعضاي كميته را تشكيل مي‌دادند تا مدتي از عنوان كميته استفاده مي‌شد، اما پس از حضور در كميته دائمي پدافند غيرعامل، طرحي را تهيه كرديم و از مقام معظم رهبري درخواست نموديم تا سازمان پدافند غيرعامل به منظور اثربخشي بيشتر و اجراي بهتر وظايف تشكيل شود، كه خوشبختانه مقام معظم رهبري پيشنهاد را تصويب كردند، سازمان پدافند غيرعامل، توانايي مديريت بحث در سراسر كشور را دارد، اين سازمان 9 معاونت دارد: شامل معاونت صنعت، معاونت زيربنايي، معاونت انرژي، معاونت فناوري اطلاعات و مخابرات و ارتباطات، معاونت فني، معاونت طرح و برنامه و امور اداري و معاونت بحران و بهداشت و درمان، معاونت آموزش و پژوهش و مديريت توسعه فرهنگي و مشاور بسيج است. هر چند در حال حاضر هم از عنوان سازمان و هم از نام كميته استفاده مي‌كنيم.
هدف سازمان پدافند غيرعامل
سازمان پدافند غيرعامل كشور، عمده هدف كلاني كه دنبال مي‌كند، كاهش آسيب‌پذيري زير ساخت‌هاي كشور در برابر تهديدات خارجي و افزايش پايداري ملي و در واقع توليد بازدارندگي براي كشور است.در حال حاضر سند راهبردي سازمان را آماده كرديم، ده هدف عمده را در اين سند دنبال مي‌كنيم، كه بزودي در اختيار رسانه‌ها قرار مي‌گيرد.
ماموريت‌ها، وظايف و ساختار سازمان پدافند غيرعامل كشور
در بند 10 ماده 121 برنامه چهارم توسعه كه به تصويب مجلس رسيده ،دولت مكلف شده تادريك برنامه پنج ساله،كاهش آسيب‌پذيري رده‌هاي حياتي و حساس كشور را فراهم كند. در سالهاي 84 و 85 يك درصد از درآمد هر سازمان مي‌بايست صرف پدافند غيرعامل همان سازمان مي‌شد. در سال 85 با همكاري سازمان مديريت و برنامه‌ريزي بودجه مستقلي براي بحث درنظر گرفته شد، تابا همكاري سايرسازمانها، برنامه‌هاي مربوط به پدافند غيرعامل را اجرا كنيم.
به لحاظ قانوني هم، آئين‌نامه اجرايي بند 10 ماده 121 قانون كه به تصويب هيئت دولت و سپس به تائيد مقام معظم رهبري رسيده است، تكليف كرده كه رئيس هر دستگاه و يا نماينده وي مسئول پدافند غيرعامل دستگاه متبوعشان هستند و مكلف‌اند تا آسيب‌پذيري را شناسايي كرده و با برنامه‌هايي كه با هماهنگي كميته پدافند غيرعامل هماهنگ مي‌شود، آسيب‌ها را كاهش دهد و به سمت پايداري و ايستايي ببرد. در اين آئين‌نامه هم 9 وظيفه كلي را برعهده كميته دائمي پدافند غيرعامل گذاشته‌اند كه شامل تعيين سطح بندي زير ساخت‌هاي كشور، تهيه و تصويب طرح‌هاي پدافند غيرعامل در دستگاه‌ها، نظارت بر اين طرح‌ها و اجراي آنها، تهيه و تصويب آئين‌نامه‌ها اين حوزه و ابلاغ به دستگاه و ديگر موارد مي‌شود. همين 9 وظيفه براي انجام وظيفه كميته پدافند غيرعامل كفايت مي‌كند. از طرفي بين دولت نهم و كميته پدافند غيرعامل نوعي همزباني نسبت به تهديد وجود دارد به همين دليل مانع جدي را در توسعه بحث احساس نمي‌كنيم. فقط بايد عقب ماندگي‌هاي موجود را از سر راه برداريم.
 
 نقش حراست در پدافند غیر عامل
علاقه به حيات و حفظ بقاء به طور غريزي در هر انساني وجود دارد لذادر طول تاريخ ، بشر براي دستيابي به ملزومات حياتي خود از جمله غذا و انرژي به گسترش و توسعه مراتع و زمينهاي كشاورزي و معادن پرداخته و يا به جهت دفع تجاوز دشمنان خود جنگها و منازعات بسياري را پشت سر نهاده است .
سلاحهايي كه جوامع بشري قبل از دوران صنعتي در جنگها بكار مي بردند دست ساز بسيار ساده بود. بين فرآيندهاي دانش و فناوري و نوع سلاحهايي كه جوامع بشري براي بهره گيري از آنها در جنگ ابداع و اختراع مي كرده اند ، ارتباط نزديكي وجود داشته است . در دوران معاصر ، اين پيوستگي در اثر تحولات و پيشرفتهاي عظيم در فناوري رو به فزوني نهاده است .
پس از وقوع انقلاب صنعتي در قرن هيجدهم در اروپا و توسعه بيشتر پژوهش ، پيشرفتهاي شگرفي در همه سطوح فناوري پديد آمد . به طوري كه دوران كنوني به ويژه دو دهه اخير را " عصر انقلاب سوم فناوري" يا " دوران انقلاب در ميكرو انقلاب " ناميده اند .
تحولات مذكور لزوماً فناوري تسليحاتي را به شدت تحت تاثير قرارداد به طوري كه همه ابعاد و سطوح اين فناوري بسيار پيچيده شده و در خصوص طرحهاي نظامي جنبه راهبردي يافته است .
پيشرفت سريع علوم و فناوري نظامي در زمينه توليد انواع سلاحهاي آفندي توسط كشورهاي پيشرفته و عدم توان همپايي ساير كشورهاموجب گرديده است تا بحث پدافند به ويژه دفاع غير عامل توسط كشورهاي اخير الذكر موردتوجه جدي قرار گيرد .
با نگرش به اينكه سلاحهاي كنترل از راه دور و پيشرفته جايگزين اكثر سلاحهاي سنتي گرديده اند و به عنوان مثال با فشار يك دكمه از فواصل دور مي توان جان هزاران انسان را مورد تهديد جدي قرار داد ، توجه به امر پدافند ، ضروري جلوه مي نمايد .
به طوري كه آمريكا در حمله اول به عراق در سال 1992 از 85 درصد مهمات معمولي و 15 درصد مهمات هوشمند استفاده كرد و در جنگ عراق ، در سال 2003 ، به 15 درصد مهمات معمولي و 85 درصد مهمات هوشمند تبديل شد. اما در جنگ جديد و نسل چهارم 100 درصد از مهمات هوشمند و تخصصي استفاده مي شود. براساس هر نوع كار كرد از نوعي بمب مخصوص استفاده مي گردد.
در جنگ های قبل سه عنصر عمليات رواني ، فعاليت هاي اطلاعاتي و تصرف سرزمين ، شاخص پيروزي بود، اما در جنگ هاي جديد، آمريكايي ها از مفهومي با عنوان تعويض نظام سياسي براي هدف جنگ استفاده مي كنند، يعني ديگر تصرف خاك هدف نيست و هدف نهايي تغيير نظام سياسي است. بنابراين ابزار و لوازم جنگي با قديم فرق كرده است.
لذا اول بايد دشمن را كامل بشناسيم و بدانيم كه چگونه مي خواهد با ما برخورد كند و تاكتيك هايش چيست؟ توجه آمريكا در جنگ به حمله از راه دور و به اصطلاح دور ايستاست؛ به مانند جنگ 33 روزه لبنان و اسرائيل . دشمن در اين تاكتيك از فواصل حمله مي كند كه ما نمي توانيم با آن مقابله مستقيم كنيم و بيشتر تهديدات «هوا پايه و دريا پايه» است و جنگ « زمين پايه» وجود نخواهد داشت. با توجه به اينكه آمريكا در اطراف، پايگاه و نيرو دارد امكان دسترسي به كل جغرافيا برايش مقدور است. با اهميت به اين موضوع جمهوري اسلامي ايران كه يك نظام سياسي وابسته به مردم است و اداره آن هم به عهده مردم است، وقتي هدف تغيير نظام باشد دشمن با برهم زدن تعادل اداره مردم ، به هدف خود نزديك مي شود و در اين چارچوب به دنبال اين است كه زيرساخت ها و تاسيسات حياتي و ضرورتي آن را از كار بيندازد و از تاثير آن بر مردم و نارضايتي هاي به وجود آمده استفاده كند.
در اين حالت جغرافيايي جنگ و جغرافيايي اداره مردم بر هم منطبق مي شوند؛ يعني در همان جا كه مردم زندگي مي كنند دشمن در حال نابود كردن زيرساخت ها است و ما، هم بايد دفاع كنيم و هم به مردم خدمت رساني كنيم. يك سرهنگ آمريكايي در مصاحبه اي از چگونگي حمله به ايران و تهران چنين گفته بود كه با توجه به تجربيات مختلف در اطراف تهران مستقر مي شوند و از طريق هواپيماها زيرساخت ها را مي زنند و از طريق عناصر وابسته، در درون مردم نارضايتي به وجود مي آورند، يعني از دو طريق انهدام زير ساخت ها و عمليات رواني، مردم را مي شورانند و آن ها را با دولت روبه رو مي كنند. در رويارويي با اين نوع تهديدات بايد از تمام امكانات و ظرفيت هاي دفاعي استفاده كنيم. اين جنگ نامتقارن است، زيرا توان نظامي ما و آمريكا برابر نيست و اگر بخواهيم مقابل آن ها بايستيم بايد از «دفاع غيرعامل» در كنار دفاع عامل، استفاده و مفهوم دفاع يكپارچه را دنبال كنيم.
در دولت جمهوري اسلامي پدافند غيرعامل به كليه اقداماتي كه بدون استفاده از سلاح در تهديد نظامي باعث كاهش آسيب پذيري و پايداري كشور شود، اطلاق مي شود.ما در پدافند غيرعامل در يك مفهوم جدي مي خواهيم با كاهش آسيب پذيري و افزايش پايداري، كشور را از تغيير نظام سياسي به وسيله دشمن حفظ كنيم. در اين جهت چهارعنصر وجود دارد كه بايد آسيب پذيري شان در مقابل دشمن كاهش يابد. حكومت، دولت، مردم و بخش دفاع.
حكومت، يعني اصل رابطه قدرت اداره و پاسخ گويي به نيازهاي مردم و رابطه اي كه بين مسئولان، رهبري دولت و اداره كنندگان جامعه با مردم وجود دارد. دولت، يعني زيرساخت ها مانند بهداشت و درمان، انرژي ، تغذيه ، اطلاع رساني، امنيت و ... مردم ، يعني هدف دشمن و بخش دفاع ..
در واقع براي اين اهداف بايد چند كار انجام داد.اول، پدافند غيرعامل است كه آسيب پذيري در مقابل تهديدات را كاهش مي دهد ؛ دوم، مديريت بحران ناشي از جنگ يعني اداره كشور، استان ، شهر ، محله ، دستگاه و سازمان است كه اين موضوع همان انطباق جغرافيايي جنگ و اداره مردم است و كار بسيار سختي محسوب مي شود. براي اداره در سطح ملي با هماهنگي وزارت كشور و تاييد رياست جمهوري يك ساختار استاني به نام شوراي پدافند غيرعامل استان تشكيل شده و مسئوليت اين شورا در هر استان بر عهده استاندار است ، بنابراين اداره استان برعهده استانداري است و او پاسخ گو خواهد بود،. كار ديگر ابلاغ شوراي پدافند غيرعامل در وزارتخانه ها و دستگاه هاي دولت است كه مسئوليت اين شورا با وزير مربوطه است و حراست در آن به طور رسمي وظايفي را برعهده دارد. اولين كار اين شورا تهديدشناسي يا دشمن شناسي تخصصي است. تهديدات در هر حوزه اي وجود دارد و بايد به آن توجه كرد. در هر سازماني گروهي بايد آسيب ها و تهديدات احتمالي را مورد شناسايي قراردهد و اين گروه بايد از متخصصان باشد. دومين كار، مشاركت در شوراي پدافند غيرعامل است، يعني بايد به ميدان بيايد و مشاركت كند. سومين كار، مديريت در شرايط بحران است، يعني دستگاه و سازمان بايد در شرايط جنگ اداره شود. آن چيزي كه مي تواند مردم را آرام كند، ارتباط رهبري با مردم است .
فرهنگ سازي، آموزش و اطلاع رساني چهارمين كاري است كه بايد انجام شود. البته بخش آموزش آحاد مردم برعهده صدا و سيما، آموزش عالي ، آموزش و پرورش و سازمان هاي مرتبط است. پنجمين كار هم كمك به برقراري امنيت و حفاظت اطلاعات است. اين موضوع در سطح شهرها به طور ذاتي برعهده نيروي انتظامي و دستگاه هاي مربوطه است و اين مسئوليت در وزارتخانه ها و دستگاه هاي دولت برعهده حراست مي باشد، . يكي از مواردي كه دشمن روي آن توجه ويژه اي دارد استفاده از ستون پنجم و افراد نفوذي است و بايد هوشيار باشد و در صورت تخريب بخشي از ساختمان به سرعت كنترل را دست گرفته و از ورود افراد غير به ساختمان  جلو گيري گردد.
 
 
 
اقدامات وراهکارها:
1.      ارتقای آموزش ، ترویج واشاعه فرهنگ پدافند غیر عامل در نزد مدیران دانشگاه ها در راستای حفظ سرمایه های ملی در حوزه سلامت
2.      افزایش اگاهی وتوجه مدیران در طرح های راهبردی پدافند غیر عامل دانشگاه دانشگاهها به اصل تمرکز زدایی ، جابجایی وتوزیع مراکز حیاتی واحتراز از ساخت وساز مجموعه های بزرگ
3.      تهیه وتدوین شناسنامه های جامع مراکز حیاتی وحساس ومهم دانشگاه ها برای مشخص نمودن وضعیت پدافند غیر عامل (نقاط قوت وضعف) آنها ، برنامه ریزی لازم ، بازدید وبررسی های میدانی واتخاذ تدابیر مناسب
4.      بروز نمودن اطلاعات وضعیت موجود تمامی مراکز به صورت خلاصه مفید
5.      پیگیری رعایت دقیق اصل حیطه بندی و اصول حفاظتی در امور پدافند غیر عامل دانشگاه
6.       اعمال ملاحظات شدید حفاظتی در تهیه وتدوین ، نگهداری واجرای طرحها و برنامه های پدافند غیر عامل
 
 
و من ا.... التوفیق